วันที่ 20 ตุลาคม 2566 เวลา 13.00 น. ศาสตราจารย์ ดร.ธวัชชัย ศุภดิษฐ์ รักษาราชการแทนอธิการบดีมหาวิทยาลัยนครพนม ให้การต้อนรับ Mr.Jonathan Head ผู้สื่อข่าวประจำภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้จาก BBC News และทีมงาน ในโอกาสเข้าสัมภาษณ์ประเด็น “การอพยพของแรงงานชาวนครพนมไปทำงานต่างประเทศ” เพื่อนำไปเผยแพร่บนแพลตฟอร์มต่าง ๆ ของ BBC News

ศาสตราจารย์ ดร.ธวัชชัย ได้ให้สัมภาษณ์ถึงเหตุผลที่แรงงานไทยอพยพไปทำงานต่างประเทศโดยเฉพาะคนในภาคอีสานไว้ 3 เหตุผล คือ

1. พื้นที่ภาคอีสาน : คนอีสานมีรายได้หลักมาจากภาคเกษตรกรรม รายได้จากการท่องเที่ยวและภาคอุตสาหกรรมมีค่อนข้างน้อยเมื่อเทียบกับภาคอื่น ๆ ขณะที่อาชีพเกษตรกรรมนั้นต้องพึ่งพาดินฟ้าอากาศเป็นหลัก ปีใดที่ฟ้าฝนดีหรือสินค้าเกษตรราคาดีก็จะพอลืมตาอ้าปากได้ หากปีใดฟ้าฝนไม่ดีหรือสินค้าเกษตรราคาไม่ดีแทบจะไม่มีรายได้ในการดูแลครอบครัว

2. สินค้าเกษตร : คนอีสานมีรายได้ตามฤดูกาล ไม่ได้มีรายได้เป็นรายเดือน ทำให้ระหว่างฤดูกาลเป็นช่วงที่แทบไม่มีรายได้อื่น ๆ มาเพิ่มเติม จึงต้องจากถิ่นฐานบ้านเกิดเพื่อไปหางานทำที่ต่างประเทศ เพื่อสร้างรายได้ให้กับครอบครัว

3. อดทนและกตัญญู : คนอีสานจะเป็นคนที่มีความอดทนและมีความกตัญญูต่อบิดามารดาและครอบครัวเป็นอย่างมาก ยอมไปทำงานในพื้นที่ต่างแดน ทั้ง ๆ ที่รู้ว่าต้องเจอกับความลำบาก เพียงเพื่อหวังให้มีรายได้เลี้ยงครอบครัว บำรุงบุพการีให้มีชีวิตที่ดีขึ้นและไม่ต้องลำบาก เพียงเพราะ 2 คำ เพื่อ “ความรัก” และ “ความกตัญญู”

จากนั้น Jonathan Head ได้สัมภาษณ์ประเด็นดังกล่าวเพิ่มเติมจากมุมมองของนักมานุษยวิทยา กับ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ปุณณฑรีย์ เจียวิริยบุญญา ผู้ช่วยอธิการบดีฝ่ายประชาสัมพันธ์และวิเทศสัมพันธ์ ในฐานะอาจารย์ประจำสาขาวิชามานุษยวิทยาวัฒนธรรมและการท่องเที่ยว คณะศิลปศาสตร์และวิทยาศาสตร์ โดยผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ปุณณฑรีย์ มองว่า เราควรปรับกระบวนทัศน์ในการมองคนอีสานในมุมมองใหม่ที่ไม่ใช่ "จน-เจ็บ-โง่" แต่เป็นพลเมืองโลก (Cosmopolitanism) ที่มีปฏิสัมพันธ์กับวัฒนธรรมและสังคมโลกอย่างแนบชิดมาแต่อดีต ขณะเดียวกันคนอีสาน คือ กลุ่มคนที่มักถูกมองว่าเป็นชายขอบของสังคม และถูกรัฐละเลยในการพัฒนา โดยเฉพาะการพัฒนาทักษะด้านแรงงานและสวัสดิการแรงงานให้สอดรับกับกระแสความเปลี่ยนแปลงในระบบเศรษฐกิจโลก 

ด้วยนโยบายการค้าเสรี การเคลื่อนที่ของทุนและแรงงานข้ามแดน เป็นสิ่งที่สร้างโอกาสในการพัฒนาประเทศ แต่ในขณะเดียวกันกลับกลายเป็นข้อจำกัดในการสร้างโอกาสให้แก่แรงงานชาวอีสานที่มีทักษะในการประกอบวิชาชีพ (ภาษาอังกฤษ+ทักษะดิจิทัล) และระดับอัตราการจ้างงานที่ไม่ได้สร้างแรงดึงดูดใจให้แก่ผู้ประกอบการหรือนายจ้างในเมือง (ทักษะต่ำแต่ระดับค่าจ้างสูง) ด้วยเหตุนี้ แรงงานจากประเทศอื่น ๆ ในกลุ่มอาเซียน เช่นแรงงานพม่า และลาว จึงมาแทนที่แรงงานชาวอีสาน จึงเป็นสาเหตุหนึ่งของการแสวงหาโอกาสในการทำงานของแรงงานชาวอีสานในต่างประเทศ

นอกจากนั้น ในมิติด้านสังคมและวัฒนธรรม คือ สิ่งที่มีอิทธิพลต่อการตัดสินใจไปทำงานต่างประเทศของแรงงานชาวอีสาน กล่าวคือ การแสวงหาโอกาสในการทำงานต่างประเทศนำมาซึ่งโอกาสในการเรียนรู้ประสบการณ์ชีวิตที่ทันสมัย วิถีชีวิตใหม่ ๆ ภาษาต่างประเทศ รวมถึงประสบการณ์ด้านวัฒนธรรมในแบบสากล ที่นำมาถ่ายทอด และแบ่งปันประสบการณ์แก่สมาชิกในครอบครัวและชุมชน สิ่งเหล่านี้คือโอกาสในการแสดงตัวตนให้คนอื่นมองว่า ตนสามารถยกระดับสถานภาพทางสังคมที่สูงขึ้นและดีกว่าที่เคยเป็น 

ในขณะเดียวกัน การขับเคลื่อนนโยบายของภาครัฐในไทย ด้านเศรษฐกิจและการศึกษามีผลต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตของชาวอีสานจนมาถึงปัจจุบัน รัฐบาลพยายามขับเคลื่อนนโยบายด้าน Soft Power ก็ดูเหมือนว่ารัฐบาลก็ยังไม่ได้พูดถึงประเด็นที่ว่า Soft Power จะช่วยขยายโอกาสในการสร้างรายได้ให้แก่แรงงานชาวอีสานอย่างไรให้ยั่งยืน

และประเด็นต่อมา รัฐบาลควรให้ข้อมูลที่ครบถ้วนแก่แรงงานไทยในการตัดสินใจทำงานในต่างประเทศ ซึ่งข้อมูลที่มีความจำเป็นในการตัดสินใจ เช่น สวัสดิการ สิทธิขั้นพื้นฐานแรงงาน และบริการสาธารณะอื่น ๆ ที่แรงงานพึงได้รับ โดยข้อมูลเหล่านี้ควรหยิบยื่นให้แก่แรงงานโดยตรง และผ่านการกำกับ ควบคุมดูแล การรับคนไปทำงานโดยบริษัท Agency เอกชนอย่างใกล้ชิดและเป็นระบบ

ภาพ/ข่าว : พัฒนะ พิมพ์แน่น